Toàn Cảnh Thế Giới: Thị Trường Lao Động Thay Đổi Như Thế Nào và Góc Nhìn Việt Nam.
Báo cáo “The Future of Jobs 2025” của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) vẽ nên một bức tranh rõ nét về những thay đổi dự kiến trong thị trường lao động toàn cầu từ năm 2025 đến 2030, với những biến đổi sâu sắc do tác động của công nghệ, chuyển đổi xanh và và những xu hướng kinh tế – xã hội. Báo cáo dự đoán tăng trưởng kinh tế toàn cầu sẽ ổn định ở mức 3,2% vào năm 2025 với lạm phát giảm xuống 3,5%.
Báo cáo tổng hợp quan điểm của hơn 1.000 nhà tuyển dụng hàng đầu, đại diện cho hơn 14 triệu lao động trên 22 lĩnh vực công nghiệp và 55 nền kinh tế.
Những yếu tố chính ảnh hưởng đến thị trường lao động:
1. Tự động hóa và trí tuệ nhân tạo (AI) thay đổi cục diện việc làm
- AI và tự động hóa tiếp tục thay đổi cách thức làm việc, đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất, tài chính và dịch vụ.
- Các công việc mang tính lặp lại có nguy cơ bị thay thế, trong khi nhu cầu nhân lực trong các ngành khoa học dữ liệu, an ninh mạng, phát triển phần mềm và kỹ thuật số tăng mạnh.
- Những công việc đòi hỏi sự sáng tạo, kỹ năng tư duy phản biện và giao tiếp vẫn sẽ có nhu cầu cao.
2. Chuyển đổi xanh và kinh tế bền vững
- Các ngành nghề liên quan đến năng lượng tái tạo, môi trường, quản lý tài nguyên đang được chú trọng nhằm đáp ứng mục tiêu phát triển bền vững.
- Các quốc gia đặt mục tiêu trung hòa carbon sẽ tạo ra hàng triệu việc làm mới trong lĩnh vực năng lượng sạch.
3. Biến động địa chính trị và sự phân mảnh kinh tế
- Căng thẳng thương mại, lạm phát, suy thoái kinh tế và xung đột địa chính trị có thể tác động lớn đến thị trường việc làm, buộc doanh nghiệp và người lao động phải thích nghi nhanh hơn.
- Việc tái cấu trúc chuỗi cung ứng và xu hướng dịch chuyển sản xuất đang định hình lại các trung tâm lao động trên thế giới. Xu hướng đa dạng hóa sản xuất và dịch chuyển nhà máy từ Trung Quốc sang Đông Nam Á (trong đó có Việt Nam) mang lại cơ hội lớn.
Dự báo việc làm đến năm 2030
- 92 triệu việc làm có thể biến mất do tự động hóa.
- 170 triệu việc làm mới sẽ được tạo ra, tập trung vào công nghệ, năng lượng sạch và dịch vụ chăm sóc sức khỏe.
- Khoảng 44% kỹ năng cốt lõi của lao động hiện tại sẽ thay đổi trong vòng 5 năm tới. Các ngành có tốc độ tuyển dụng và phát triển nhanh nhất gồm công nghệ thông tin, chăm sóc sức khỏe, năng lượng tái tạo, thương mại điện tử và giáo dục. Các ngành có nguy cơ suy giảm: Sản xuất, dệt may, lao động phổ thông, dịch vụ khách hàng truyền thống.
Kỹ năng quan trọng trong tương lai
- Những kỹ năng quan trọng nhất trong tương lai bao gồm tư duy phân tích, sáng tạo, linh hoạt và thích nghi nhanh với thay đổi.
- Khả năng sử dụng công nghệ, tư duy phản biện và làm việc nhóm cũng sẽ là yếu tố quyết định trong môi trường lao động hiện đại.
Thực Trạng Tại Việt Nam: Cơ Hội và Thách Thức
Cơ hội:
- Việt Nam hưởng lợi từ xu hướng dịch chuyển sản xuất khỏi Trung Quốc, thu hút nhiều doanh nghiệp FDI.
- Thị trường thương mại điện tử, fintech, AI đang phát triển nhanh, tạo ra nhu cầu lớn về lao động công nghệ cao.
- Chính phủ thúc đẩy các chính sách khuyến khích chuyển đổi số và tăng cường đầu tư vào giáo dục, đào tạo kỹ năng mới đang giúp Việt Nam tăng khả năng cạnh tranh về nhân lực.
- Chuyển đổi xanh mở ra các cơ hội việc làm trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, logistics và quản lý môi trường.
Thách thức:
- Ngành sản xuất và lao động phổ thông chịu sức ép lớn: Việt Nam có nền kinh tế dựa vào lao động giá rẻ, nhưng tự động hóa đang đe dọa nhiều công việc trong ngành dệt may, lắp ráp điện tử.
- Chênh lệch kỹ năng: Lao động Việt Nam vẫn thiếu hụt kỹ năng công nghệ cao, đặc biệt trong các lĩnh vực AI, dữ liệu lớn và an ninh mạng.
- Suy thoái kinh tế toàn cầu có thể làm chậm tốc độ tuyển dụng, ảnh hưởng đến tăng trưởng việc làm.
- Doanh nghiệp Việt Nam cần thay đổi mô hình tuyển dụng và đào tạo để thích nghi với thị trường lao động mới.
Đề xuất chính sách hỗ trợ từ nhà nước
1. Nâng cao kỹ năng và đào tạo lại lao động
- Tăng cường đào tạo nghề: Xây dựng các chương trình đào tạo kỹ năng theo nhu cầu thực tế của thị trường.
- Hỗ trợ chuyển đổi ngành nghề: Cung cấp các khóa học miễn phí hoặc trợ cấp đào tạo cho những lao động bị mất việc do tự động hóa hoặc suy thoái kinh tế.
- Khuyến khích học tập suốt đời: Hợp tác với doanh nghiệp và tổ chức giáo dục để cập nhật kỹ năng liên tục.
2. Chính sách bảo hiểm xã hội và an sinh
- Mở rộng phạm vi bảo hiểm thất nghiệp: Cải thiện chế độ trợ cấp để giúp người lao động có thời gian tìm việc mới.
- Bảo hiểm linh hoạt: Điều chỉnh để phù hợp với lao động tự do, gig workers và những ngành nghề không chính thức.
3. Hỗ trợ doanh nghiệp tạo việc làm
- Ưu đãi thuế cho doanh nghiệp tuyển dụng nhiều lao động: Khuyến khích các công ty đầu tư vào nguồn nhân lực.
- Hỗ trợ tài chính cho startup và doanh nghiệp vừa & nhỏ: Tạo cơ hội phát triển bền vững, giúp tạo thêm việc làm mới.
4. Chính sách tiền lương và điều kiện làm việc
- Điều chỉnh lương tối thiểu phù hợp với lạm phát: Đảm bảo thu nhập của người lao động theo kịp chi phí sinh hoạt.
- Giám sát điều kiện làm việc: Hạn chế tình trạng bóc lột lao động, tăng cường bảo vệ quyền lợi lao động.
5. Định hướng thị trường lao động trong tương lai
- Hỗ trợ người lao động tiếp cận việc làm số: Xây dựng nền tảng kết nối việc làm phù hợp với xu hướng làm việc từ xa và freelance.
- Khuyến khích phát triển ngành công nghệ cao: Đầu tư vào AI, kỹ thuật số và năng lượng xanh để tạo thêm nhiều cơ hội việc làm.
Người Lao Động Việt Nam cần làm gì?
1. Nâng cao kỹ năng và học tập suốt đời
- Đầu tư vào kỹ năng số: AI, dữ liệu lớn, lập trình, an ninh mạng…
- Học hỏi về tư duy sáng tạo, khả năng thích nghi và quản lý cảm xúc.
- Tham gia các khóa học trực tuyến từ Coursera, Udemy, LinkedIn Learning…
2. Linh hoạt trong công việc
- Đón đầu xu hướng làm việc từ xa và mô hình gig economy.
- Sẵn sàng chuyển đổi nghề nghiệp nếu ngành hiện tại bị ảnh hưởng bởi tự động hóa.
3. Tận dụng chính sách hỗ trợ từ nhà nước
- Theo dõi các chương trình đào tạo lại (reskilling) và nâng cao kỹ năng (upskilling).
- Tận dụng các gói hỗ trợ việc làm hoặc khởi nghiệp.
4. Mở rộng mạng lưới và cập nhật xu hướng
- Kết nối với cộng đồng chuyên môn, tham gia hội thảo, talkshow.
- Theo dõi các báo cáo như “The Future of Jobs Report” của WEF để định hướng nghề nghiệp.
Kết Luận
Thị trường lao động toàn cầu đang bước vào giai đoạn chuyển đổi mạnh mẽ với sự tác động từ công nghệ, kinh tế và chính trị. Đối với Việt Nam, đây là thách thức nhưng cũng là cơ hội để vươn lên trong chuỗi giá trị toàn cầu. Việc đầu tư vào giáo dục, đào tạo và nâng cao kỹ năng sẽ là chìa khóa giúp người lao động duy trì tính cạnh tranh và phát triển bền vững trong bối cảnh tương lai thay đổi không ngừng.
